Grip op grondstof

Doelstelling
Het doel van Grip op Grondstoffen is betere afvalscheiding, waardoor milieuwinst behaald wordt en minder kosten gemaakt worden voor het verbranden van restafval en meer opbrengsten gegenereerd worden vanuit de verkoop van gescheiden grondstoffen.

Gewenste resultaten
Het project 'Grip op Grondstof' geeft uitvoering aan het besluit van de gemeenteraad om samen met de andere Avalex gemeenten Het Nieuwe Inzamelen (kortweg HNI), met daarbij gewijzigde inzamelfrequenties, in te voeren.

Het nieuwe inzamelen 2.0 betekent dat de oude visie op omgekeerd inzamelen is losgelaten. Het wegbrengen van restafval naar een ondergrondse container is niet langer een automatisch gevolg van HNI 2.0. Per wijk kunnen de inwoners (in gezamenlijkheid, op basis van een meerderheid van stemmen) hun voorkeur voor een inzamelmethode aangeven. Zo kunnen inwoners in de laagbouw ervoor kiezen om een extra mini-container voor PMD te ontvangen. Voor hoogbouw kan een keuze zijn de afvalinzameling inpandig te houden.

Het harmoniseren van de inzamelfrequentie voor laagbouw met de andere gemeenten; van wekelijks restafval naar om de week restafval en PMD inzamelen.

HNI 2.0

• In september 2019 is er een externe projectleider aangesteld, die het HNI 2.0 uitrolt volgens de vastgestelde uitgangspunten door de gemeenteraad. Dit betekent meer ruimte voor maatwerk en bewonersparticipatie op wijkniveau. De stand van zaken is als volgt:
• In tweede helft van 2017 is HNI 1.0 ingevoerd in Voorburg-Midden. Mede op basis van de wens van burgers en de evaluatie door Avalex zijn er in 2021 enkele wijzigingen doorgevoerd. Zo is de inzamelcapaciteit van ondergrondse containers verhoogd en zijn restafval en grondstoffen bij hoogbouw gegroepeerd, zodat bewoners niet twee verschillende kanten op hoeven met afval. In feite is de wijk van HNI 1.0 naar HNI 2,0 gegaan
• In juni 2019 heeft een eerste bewonersavond plaatsgevonden in Voorburg-West. In oktober 2019 is met een groep betrokken bewoners een fietstocht door de wijk gemaakt en zijn de bewonerswensen meegenomen. Mede vanwege de enquête uitslag in Voorburg West is een aangepast plan gepresenteerd aan de bewoners. Speciaal voor woningen zonder bereikbare tuin en de bovenwoningen is maatwerk verricht. In Voorburg West zijn daarom op diverse locaties in 2020 ondergrondse containers en milieuparkjes (met alle gescheiden fracties) uitgerold
• Vanaf eind 2019 tot en met nu is conform de bewonerswensen HNI uitgerold in: Stompwijk en Park Leeuwenberg, Voorburg West, Essesteijn, ‘t Lien, Rietvink, Park Veursehout, De Zijde, Duivenvoorde, Voorburg noord, Bovenveen, Prinsenhof laagbouw, Leidschendam Zuid en Damsigt Daar wordt nu om de week PMD en restafval ingezameld
• Locaties met bovenwoningen en woningen zonder bereikbare tuin, zoals in de Zeeheldenwijk en in Voorburg West, daar zijn extra ondergrondse voorzieningen gerealiseerd en is de minicontainer inzameling en zakkeninzameling uit gefaseerd. Dit levert een beter straatbeeld op
• Hetzelfde gebeurd nu voor Dam Centrum en Voorburg oud. In Voorburg Oud wordt de laatste zakken inzameling uit gefaseerd
• Via klankbordgroepen zijn per wijk de enquêteresultaten, de bevindingen van de bewonersavond en ontwikkelingen in afvalland besproken de afgelopen jaren
• Voor Damcentrum, als deelwijk van Leidschendam Zuid, is een combinatie van winkels, veel hoogbouw en nog nieuw te bouwen appartementen. Dit dicht bebouwde stukje vereist een speciale aanpak, waarbij ondergrondse inzamelvoorzieningen noodzakelijk zijn. Vanwege de langere Corona ontwikkelingen is afgelopen voorjaar ervoor gekozen de bewoners te informeren per brief
• Rondom ‘The mall of the Netherlands’ zijn nieuwe uitgebreide milieuparkjes gerealiseerd voor de grondstoffen inzameling. Hiermee komt de gemeente ook aan de doelstellingen van HNI tegemoet (meer scheiden van afval van en naar winkels toe)
• In Prinsenhof is begin 2020 bij Hoogbouw flats Gravin Juliana van Stolberglaan een ondergrondse locaties met de gescheden fracties (PMD, OPK) gerealiseerd. GFT is toen omgeruild voor Restafval. HNI leverde bij klantgroep in het najaar van 2020 veel weerstand op. Bij Prinsenhof hoogbouw bewoners was meer behoefte aan ‘De basis op orde.’ Mede met het oog op PMD nascheiden voor hoogbouw is besloten te luisteren naar de bewoners en de inzamelcapaciteit  voor restafval via ondergrondse containers met 50% te verhogen. Het moet leiden tot minder bijplaatsingen van zakken naast de container en het is efficiënter voor Avalex. De uitbreiding van de ondergrondse containers is nu in afrondingsfase
• GFT(E) is in gewicht de grootste fractie nog steeds in het restafval. Een campagne met aandacht voor de E (etensresten) is gewenst. Vanwege de corona en andere prioriteiten (dagelijks beheer) is de GFT-campagne nog niet uitgevoerd. Er is al wel maatwerk. Namelijk op verzoek GFT plaatsen bij hoogbouw als de bewoners gemotiveerd zijn (er om vragen). Zo zijn er in Prinsenhof, De Heuvel en Essesteijn nu locaties aangewezen voor een GFT MOC bij Hoogbouw. Daar vindt GFT-communicatie en voorlichting plaats op flatniveau. Bij succes kan dit soort maatwerk verder worden uitgerold voor GFT hoogbouw (gaan voor kwaliteit i.p.v. kwantiteit)
• Het succes van de uitrol van PMD inzameling voor de laagbouw is in 2020 en 2021 goed te zien via de kwartaalrapportages van Avalex. Naast dat de volumes aanzienlijk zijn toegenomen is de PMD-inzameling laagbouw voor meer dan 90% goedgekeurd. De laatste drie maanden is de goedkeur zelfs meer dan 97%. Een heel ander beeld dan bij verzamelcontainers, voor een groot deel bedoeld voor hoogbouw, waar de afkeur met 70% groot is. Het goedgekeurde PMD, via de uitrol bij laagbouw, levert de gemeente twee keer geld op. Voor elke ton goedgekeurd PMD €245,- aan vergoeding plus de besparing op kosten voor het verbranden restafval (de jaarlijks stijgende verbrandingstarieven)

Inzamelfrequentie

• De frequentie van wekelijks inzamelen van restafval is op basis van het coalitieakkoord voor de periode van twee jaar (tot 31-12-2020).
• De datum hangt samen met de uitrol van HNI (uitrol minicontainers PMD). Deze uitrol loopt door in 2021
• Zodra in een wijk om de week PMD wordt ingezameld aan huis, gaat restafval in laagbouw van wekelijks naar ook om de week
• Stapsgewijs verminderen hierdoor de kosten voor de inzameling van het restafval
• De frequentie van wekelijks inzamelen naar om de week inzamelen van restafval, parallel met de uitrol PMD, daarvan zijn bijna alle wijken om. Voorburg Oud gaat in februari 2022 als laatste wijk om

Maatwerk  

• In de lijn met het collegebesluit (meer inspraak en maatwerk) zijn er klankbordgroepen van burgers in de wijk. Deze vinden nu door corona veelal online plaats en indien bij geen bezwaar ook soms weer fysiek
• Er is fors ingezet op communicatie mede met behulp van enquêtes per wijk
• Avalex heeft vulsensoren in de ondergrondse containers, hiermee worden de containers tijdig geleegd
  • Overvolle containers en zakken ernaast moeten (bij correct gedrag) hiermee tot het verleden behoren
• De grofvuil issues staat los van HNI, als onderdeel van het programma ‘Sterk voor Noord’ lopen hier aparte pilots voor
• Bijstelling, optimalisatie en verbetering blijft na afronding van HNI bestaan. Afvalinzameling is een dynamisch proces in een organisch geheel (woonwijken) en daarmee nooit statisch. Flexibel inspelen op ontwikkelingen en wat nodig is blijft key!

Financiële gevolgen wijzigingen
Voor 2022 is € 50.000 gereserveerd.

Voor het uitrollen van HNI

• In Voorburg Oud
• Heel de gemeente is daarmee voor laagbouw van wekelijkse restafval naar om de week restafval en PMD per 21-02-2022
• Het plaatsen van de laatste serie ondergrondse containers in Voorburg Oud, Voorburg Midden en Dam Centrum

Projectkosten lokaal
Dit financieel overzicht betreft de lokale uitvoeringskosten voor de gemeente. De standaard kosten van het Avalex deel voor HNI 2.0 zijn hier geen onderdeel hiervan

Verantwoording
De uitgaven en de verplichtingen betreft uren projectleider en kosten uitrol HNI (offertes Avalex) in alle wijken.

Bij de planning gelden de volgende uitgangspunten:

• Conform college besluit maatwerk per wijk. Per wijk wordt met bewoners bekeken wat nodig is om de doelstelling, minder restafval, te behalen
• Uitgangspunt is: per 1-2-2022 is inzamelen voor restafval voor laagbouw overal naar om de week. Voor 90% is dit al gerealiseerd en de afronding vindt plaats in Q1 2022
• HNI is een trapsgewijs proces, per wijk. De ene wijk kan al eerder om zijn dan de streefdatum, terwijl een andere wijk nog de wekelijkse restafval inzameling heeft voor laagbouw
• Of in alle wijken restafval van wekelijks naar om de week voor laagbouw is ingevoerd, hangt af van een aantal factoren, zie hiervoor kopje Risicomanagement
• Aangezien HNI bijna afgerond is, is dit risico nu klein en overzichtelijk

Zie de bijlage Planning 2020 en 2021 voor een uitgebreid overzicht

Voor HNI, nu in afronding, zijn vanaf september 2019 tot heden de volgende communicatiemiddelen gebruikt:

• De Upinion app, een digitale enquête om bewonerswensen per wijk te inventariseren
• De inloopavonden waarbij bewoners keuzes kunnen maken uit HNI-opties en specifieke wensen kunnen aangeven op A0 formaat wijkkaarten
• De uitkomsten van de enquête en de bewonersavond worden per wijk besproken via een klankbordgroep. Dit zijn bewoners die zich hiervoor hebben opgegeven, via de Upinion app, via email (afval@lv.nl) of rechtstreeks op de bewonersavond zelf
• Specifiekere afstemming HNI met bewoners via kerngroepen, vve’s en wijkberaden
• Er wordt maatwerk verleend per wijk, hierover worden bewoners geïnformeerd
• Bewoners ontvangen informatie zodra er in hun omgeving wordt gestart met de procedure voor plaatsing inzamelmiddelen
• De communicatie vond in Q2 t/m Q4 veel online plaats, zoals klankborden via video conferentie. Zie ook de opmerkingen bij planning
• Klankborden is een ander proces dan vergaderen met een strakke agenda. Via MS-teams klankborden is minder dynamisch. Coproductie, creatief nadenken en problemen oplossen is online minder eenvoudig.  Naast minder dynamiek ontbreekt scherpte (zo ontbreekt een stukje lichaamstaal tijdens de gesprekken). Burgers voelen zich hierdoor minder gehoord of minder aan de beurt gekomen. En de spelregels, zoals dempen microfoon, hoe noodzakelijk ook, maakt online klankborden wat minder sympathiek
• Ondertussen zijn bewoners en gemeente capabeler geworden in de technieken en online overleggen. We zijn er meer aan gewend geraakt met zijn allen. De vaardigheden nemen toe
• Toch blijft de behoefte aan fysiek klakborden groot bij bewoners. Ook kan online inspannender zijn (veel achter het scherm, weinig variatie). Dit ondanks de winst op fysieke verplaatsing. (Hoewel fysiek soms verplaatsen op de fiets of lopend naar een locatie in de wijk bv juist erg welkom kan zijn)

Conclusie op basis van ervaring: Online overleg is een mooie aanvulling, zeker omdat het (reis)tijd bespaard. Echter de voorbereiding en burgers op weg helpen kost ook extra tijd. Dit laatste gaat wel steeds beter, burgers en organisaties zijn er ondertussen aan gewend. Het is niet 100% het alternatief voor fysiek overleggen, je mist subtiele communicatie (bv een blik van verstandshouding).

Risico's kunnen worden uitgesplitst naar algemene risico's bij het invoeren van HNI en lokale risico's in Leidschendam-Voorburg.

Risico's algemeen HNI
Avalex rapporteert over de algemene risico's van HNI.

De belangrijkste risico's zijn financiële risico’s en de planning:

• De verwachte opbrengsten van grondstoffen (vraag en aanbod bepalen deze prijzen) heeft een inzamelaar en een gemeente niet zelf in de hand
• De planning hangt mede af van bijvoorbeeld gerechtelijke uitspraken en wijzigingen in regelgeving, zoals nu met PFAS. De planning is ook deels afhankelijk van de planning bij andere Avalex gemeentes, de inzet capaciteit bij Avalex zelf en door ziekte of uitval
• De belangrijkste risicofactor voor de planning die erbij is gekomen, is de Corona uitbraak sinds maart 2020, waardoor we in een nieuwe realiteit zijn beland
• Communicatie vanuit Avalex, is de afgelopen periode in beslag genomen door Corona. De reguliere inzameling en tijdelijk grofvuil binnenhouden kreeg voorrang boven HNI-communicatie. De achterstand zal de komende periode worden ingehaald en heeft effect op planning en verdere uitrol (zie ook kopje planning)
• De gelimiteerde capaciteit bij zowel Avalex als Inovim, de uitvoerende partij ingehuurd door Avalex
• De decembermaand en de eerste week van januari waren vanwege de feestdagen, aanpassingen afvalkalender en het tijdelijk hogere aanbod van huisvuil (cadeauverpakkingen, glas en kerstbomen) niet geschikt om HNI uit te rollen

Resumé
Naast meer maatwerk, meer inspraak en de Corona uitbraak is de gelimiteerde capaciteit (van inzameldienst en ingehuurde onderaannemers) een risico op het niet op tijd halen van de planning.

Risico's Uitvoering in Leidschendam-Voorburg
Planning
Zoals eerder gemeld, wil de gemeente HNI 2.0 versneld uitrollen per wijk, omdat de wekelijkse inzameling van restafval voor laagbouw per 01-01-2021 stopt. Vanwege maatwerk en de al (deels onverwachte) risico’s, is dit ten dele gehaald. Dit planning inclusief uitfaseren van deels nog zakken inzameling en losse minicontainer inzameling voor de bovenwoningen, plus de voorzieningen op orde (uitbreiding capaciteit ondergrondse containers, daar waar noodzakelijk), loopt tot Q1 2022.

De planning kent veel uitdagingen. Naast nieuwe regelgeving (*PAS en P-fas), vereiste procedures (ontwerp- en aanwijsbesluiten, in beroep gaan), gewenste burgerinspraak (aangenomen motie) en maatwerk per wijk en type aansluiting; zijn de corona maatregelen een grote bepalende factor die van invloed is op de planning.
Inspraak en maatwerk vereisen nauwkeurigheid en veel nieuwe afstemming, met nieuwe uitdagingen. Klankborden in een video conferentie is toch anders dan om een tafel met zijn allen om een grote wijkkaart met geeltjes.

Avalex heeft zelf capaciteitsproblemen (mede door Corona eerst) en merkt nu dat de inzet van de onderaannemer (Inovim) gelimiteerd is.

Uitvoeringskosten gemeente
De uitvoeringskosten verschillen per wijk. Het risico op een overschrijding nihil is. De uitgaven in 2020 zijn ruim binnen het budget.  

Ledigingsproblemen
Het niet tijdig ledigen en daarmee een toename van dumping van afval naast verzamelcontainers, leidde tot imagoproblemen bij HNI. De tijdig ledigen via vulsensor heeft een deel van dit probleem oplost. De focus komt nu te liggen op aanpak illegale dump, dit is een gedragsprobleem.

Beleid
Vanaf 1 januari 2022 is HVC de nieuwe afvalverwerker. Nieuwe technieken bij afvalverwerkers, zoals na-scheiden van PMD, en voortschrijdend inzicht kunnen leiden tot aanpassing van het afvalbeleid. Dit maakt dat de uitrol van HNI tussentijds kan worden bijgesteld. Mocht dit spelen, dan is het belangrijk hier op tijd, dus ruim van tevoren over te communiceren