Grip op grondstof

Doelstelling
Het doel van Grip op Grondstoffen is betere afvalscheiding, waardoor milieuwinst behaald wordt en minder kosten gemaakt worden voor het verbranden van restafval en meer opbrengsten gegenereerd worden vanuit de verkoop van gescheiden grondstoffen.

Gewenste resultaten
Het project 'Grip op Grondstof' geeft uitvoering aan het besluit van de gemeenteraad om samen met de andere Avalex gemeenten Het Nieuwe Inzamelen (kortweg HNI), met daarbij gewijzigde inzamelfrequenties, in te voeren.

Het nieuwe inzamelen 2.0 betekent dat de oude visie op omgekeerd inzamelen is losgelaten. Het wegbrengen van restafval naar een ondergrondse container is niet langer een automatisch gevolg van HNI 2.0. Per wijk kunnen de inwoners (in gezamenlijkheid, op basis van een meerderheid van stemmen) hun voorkeur voor een inzamelmethode aangeven. Zo kunnen inwoners in de laagbouw ervoor kiezen om een extra mini-container voor PMD te ontvangen. Voor hoogbouw kan een keuze zijn de afvalinzameling inpandig te houden.

Het harmoniseren van de inzamelfrequentie voor laagbouw met de andere gemeenten; van wekelijks restafval naar om de week restafval en PMD inzamelen.

In september 2019 is er een externe projectleider aangesteld, die het HNI 2.0 uitrolt volgens de vastgestelde uitgangspunten door de gemeenteraad. Dit betekent meer ruimte voor maatwerk en bewonersparticipatie op wijkniveau. De stand van zaken is als volgt:

HNI 2.0

• In tweede helft van 2017 is HNI 1.0 ingevoerd in Voorburg-Midden. Mede op basis van de evaluatie HNI door Avalex worden in de wijk Voorburg-Midden nog enkele wijzigingen doorgevoerd.
• In juni 2019 heeft een eerste bewonersavond plaatsgevonden in Voorburg-West. In oktober 2019 is met een groep betrokken bewoners een fietstocht door de wijk gemaakt en zijn de bewonerswensen meegenomen. Mede vanwege de enquête uitslag in Voorburg West is op 5 februari een aangepast plan gepresenteerd aan de bewoners. Momenteel wordt gewerkt aan de uitrol.
• Eind 2019 is conform de bewonerswensen HNI uitgerold in Stompwijk en Park Leeuwenbergh. Vanaf december 2019 wordt daar om de week PMD en restafval ingezameld.
• In juli 2020 is HNI uitgerold In Voorburg west en Essesteijn en wordt in beide wijken ook om de week PMD en restafval ingezameld. Speciaal voor woningen zonder bereikbare tuin en de bovenwoningen is maatwerk verricht. Met name in Voorburg West zijn daarvoor op diverse locaties ondergrondse containers en milieuparkjes (met alle gescheiden fracties) uitgerold.
• Rondom ‘The mall of the Netherlands’ zijn nieuwe uitgebreide milieuparkjes gerealiseerd voor de grondstoffen inzameling. Hiermee komt de gemeente ook aan de doelstellingen van HNI tegemoet (meer scheiden van afval van en naar winkels toe).
• In Prinsenhof is bij Hoogbouw flats Gravin Juliana van Stolberglaan is vorig jaar een nieuwe ondergrondse locaties met de gescheden fracties (PMD, OPK) gerealiseerd.  Verder heeft bij Prinsenhof Hoogbouw met het ook op de aanpak Leidschendam Noord ‘de basis op orde’ prioriteit. Momenteel wordt samen met Avalex eerst de capaciteit van inzamelen via ondergrondse containers op orde gebracht.
• Voor Park Veursehout, De Zijde, Duivenvoorde, ’t Lien en De Rietvink is de HNI uitrol afgelopen najaar afgerond. Voorburg noord, Bovenveen, Prinsenhof, De Heuvel en Leidschendam Zuid zijn dit voorjaar afgerond.
• Via klankbordgroepen zijn de enquêteresultaten, de bevindingen van de bewonersavond en ontwikkelingen in afvalland besproken voor alle wijken, Damsigt uitgezonderd.
• Voor Damcentrum, als deel van de wijk Leidschendam Zuid, is er met ondernemers en bewoners een apart klankbordoverleg geweest. De reden: het betreft hier een combinatie van winkels, veel hoogbouw en nog nieuw te bouwen appartementen. Dit dicht bebouwde stukje vereist een speciale aanpak, waarbij ondergrondse inzamelvoorzieningen noodzakelijk zijn. Vanwege de langere Corona ontwikkelingen is er voor gekozen de bewoners te informeren per brief,
• GFT(E) is in gewicht de grootste fractie nog in restafval. Een campagne met aandacht voor de E (etensresten) loopt momenteel. Naast communicatie en bewustwording worden er voorzieningen op orde gebracht. GFT(E) verzamelcontainers nabij flats en handzame GFT(E) 10 liter emmers zijn daar voorbeelden van. Dit wordt in de uitrol tegelijk meegenomen. Vanwege de corona, de prioriteit dagelijks beheer en afronden HNI, is de GFT campagne verschoven. Wel is er maatwerk, op verzoek GFT verzamelcontainers plaatsen als de gemotiveerde hoogbouw bewoners er om vragen.   

Inzamelfrequentie

• De frequentie van wekelijks inzamelen van restafval is op basis van het coalitieakkoord voor de periode van twee jaar (tot 31-12-2020).
• De datum hangt samen met de uitrol van HNI (uitrol minicontainers PMD). Deze uitrol loopt door in 2021.
• Zodra in een wijk om de week PMD wordt ingezameld aan huis, gaat restafval in laagbouw van wekelijks naar ook om de week.
• Stapsgewijs verminderen hierdoor de kosten voor de inzameling van het restafval.
• De frequentie van wekelijks inzamelen naar om de week inzamelen van restafval, parallel met de uitrol PMD, daarvan zijn bijna alle wijken om in juni van 2021. Voorburg Oud gaat na de zomervakantie als laatste wijk om.

Maatwerk

• In de lijn met het collegebesluit (meer inspraak en maatwerk) zijn er kerngroepen van burgers in de wijk. Dit zijn de zogenaamde klankbordgroepen voor het HNI per wijk. Zoals eerder vermeldt, vinden die nu online plaats.
• Er is fors ingezet op communicatie mede met behulp van enquêtes per wijk.
• Avalex heeft vulsensoren in de ondergrondse containers, hiermee worden de containers tijdig geleegd.  Overvolle containers moeten hiermee tot het verleden behoren.
• Als overvolle containers minder vaak voorkomen, verwachten Avalex en de gemeente dat de problematiek van bijplaatsingen van PMD, papier en glas ook aanzienlijk verminderd.

Financiële gevolgen wijzigingen
Om verschillende redenen is het budget vanaf 2020 hoger dan voorgaande jaren.

Vanwege het versneld uitrollen van HNI;

• De streefdatum van wekelijkse restafval naar om de week per 01-11-2021;
  • Vanwege de vermelde redenen is uitloop voorzien. Bijna alle wijken zamelen nu om de week restafval in, Damsigt wordt momenteel uitgerold en Voorburg Oud volgt na de zomervakantie.  
• Meer inspraak van burgers per wijk voor inregelen HNI;
• Meer maatwerk per wijk voor HNI.

Projectkosten lokaal
Dit financieel overzicht betreft de lokale uitvoeringskosten voor de gemeente. De standaard kosten van het Avalex deel voor HNI 2.0 zijn hier geen onderdeel hiervan.

Verantwoording
De uitgaven en de verplichtingen betreft uren projectleider en kosten uitrol HNI (offertes Avalex) in alle wijken. Voor het jaar 2020 betreft het de kosten HNI-uitvoering voor Stompwijk, Park Leeuwenberg, Essesteijn, Voorburg West, Park Veursehout, De Zijde, Duivenvoorde, ’t Lien en De Rietvink en voorbereiding voor de overige wijken. De voorzieningen voor 2020 en 2021 betreft uitrol en de afronding in de wijken Voorburg noord, Bovenveen, Prinsenhof, De Heuvel en Leidschendam Zuid (reeds afgerond factuur volgt); plus de uitrol in Voorburg Oud en Damsigt (wordt nu uitgerold, factuur volgt).

Bij de planning gelden de volgende uitgangspunten:

• Conform college besluit maatwerk per wijk. Per wijk wordt met bewoners bekeken wat nodig is om de doelstelling, minder restafval, te behalen.
• Uitgangspunt is: per 1-7-2021 is inzamelen voor restafval voor laagbouw overal naar om de week. Voor een deel is dit in 2020 gerealiseerd en de afronding vindt plaats in Q3 2021.
• HNI is een trapsgewijs proces, per wijk. De ene wijk kan al eerder om zijn dan de streefdatum, terwijl een andere wijk nog de wekelijkse restafval inzameling heeft voor laagbouw.
• Of in alle wijken restafval van wekelijks naar om de week voor laagbouw is ingevoerd per Q3 2021, hangt af van een aantal factoren, zie hiervoor kopje Risicomanagement.

Zie de bijlage Planning 2020 en 2021 voor een uitgebreid overzicht

Voor HNI zijn de volgende communicatiemiddelen:

• De Upinion app, een digitale enquête om bewonerswensen per wijk te inventariseren;
• De inloopavonden waarbij bewoners keuzes kunnen maken uit HNI-opties en specifieke wensen kunnen aangeven op A0 formaat wijkkaarten;
• De uitkomsten van de enquête en de bewonersavond worden per wijk besproken via een klankbordgroep. Dit zijn bewoners die zich hiervoor hebben opgegeven, via de Upinion app, via email (afval@lv.nl) of rechtstreeks op de bewonersavond zelf.
• Specifiekere afstemming HNI met bewoners via kerngroepen, vve’s en wijkberaden;
• Er wordt maatwerk verleend per wijk, hierover worden bewoners geïnformeerd;
• Bewoners ontvangen informatie zodra er in hun omgeving wordt gestart met de procedure voor plaatsing inzamelmiddelen.
• De communicatie vond in Q2 t/m Q4 veel online plaats, zoals klankborden via video conferentie. Zie ook de opmerkingen bij planning.
• Klankborden is een ander proces dan vergaderen met een strakke agenda. Via MS-teams klankborden is minder dynamisch. Coproductie, creatief nadenken en problemen oplossen is online minder eenvoudig.  Naast minder dynamiek ontbreekt scherpte (zo ontbreekt een stukje lichaamstaal tijdens de gesprekken). Burgers voelen zich hierdoor minder gehoord of minder aan de beurt gekomen. En de spelregels, zoals dempen microfoon, hoe noodzakelijk ook, maakt online klankborden wat minder sympathiek.
• Ondertussen zijn bewoners en gemeente capabeler geworden in de technieken en online overleggen. We zijn er meer aan gewend geraakt met zijn allen. De vaardigheden nemen toe.
• Toch blijft de behoefte aan fysiek klakborden groot bij bewoners. Ook kan online inspannender zijn (veel achter het scherm, weinig variatie). Dit ondanks de winst op fysieke verplaatsing. (Hoewel fysiek soms verplaatsen op de fiets of lopend naar een locatie in de wijk bv juist erg welkom kan zijn).

Conclusie op basis van ervaring: Online overleg is een mooie aanvulling, zeker omdat het (reis)tijd bespaard. Echter de voorbereiding en burgers op weg helpen kost ook extra tijd. Dit laatste gaat wel steeds beter, burgers en organisaties zijn er ondertussen aan gewend. Het is niet 100% het alternatief voor fysiek overleggen, je mist subtiele communicatie (bv een blik van verstandshouding).

Risico's kunnen worden uitgesplitst naar algemene risico's bij het invoeren van HNI en lokale risico's in Leidschendam-Voorburg.

Risico's algemeen HNI
Avalex rapporteert over de algemene risico's van HNI.

De belangrijkste risico's zijn financiële risico’s en de planning:

• De verwachte opbrengsten van grondstoffen (vraag en aanbod bepalen deze prijzen) heeft een inzamelaar en een gemeente niet zelf in de hand.
• De planning hangt mede af van bijvoorbeeld gerechtelijke uitspraken en wijzigingen in regelgeving, zoals nu met PFAS. De planning is ook deels afhankelijk van de planning bij andere Avalex gemeentes, de inzet capaciteit bij Avalex zelf en door ziekte of uitval.
• De belangrijkste risicofactor voor de planning die erbij is gekomen, is de Corona uitbraak sinds maart 2020, waardoor we in een nieuwe realiteit zijn beland.
• Communicatie vanuit Avalex, is de afgelopen periode in beslag genomen door Corona. De reguliere inzameling en tijdelijk grofvuil binnenhouden kreeg voorrang boven HNI-communicatie. De achterstand zal de komende periode worden ingehaald en heeft effect op planning en verdere uitrol (zie ook kopje planning).
• De gelimiteerde capaciteit bij zowel Avalex als Inovim, de uitvoerende partij ingehuurd door Avalex.
• Bijna de volledige decembermaand en de eerste week van januari is vanwege aangepaste inzameldagen en een groter aanbod van huisvuil (verpakkingen, diner/drank en kerstbomen) minder geschikt om HNI uit te rollen, Het brengt verwarring bij bewoners en de inzamelaars (chauffeurs).

Resumé
Naast meer maatwerk, meer inspraak en de Corona uitbraak is de gelimiteerde capaciteit (van inzameldienst en ingehuurde onderaannemers) een risico op het niet halen van de planning.

Risico's Uitvoering in Leidschendam-Voorburg
Planning
Zoals eerder gemeld, wil de gemeente HNI 2.0 versneld uitrollen per wijk, omdat de wekelijkse inzameling van restafval voor laagbouw per 01 januari 2021 stopt. Echter vanwege maatwerk en de al (deels onverwachte) risico’s, is dit niet gehaald. Dit planning verschuift naar Q3 2021.

De planning kent veel uitdagingen. Naast nieuwe regelgeving (*PAS en P-fas), vereiste procedures (ontwerp- en aanwijsbesluiten, in beroep gaan), gewenste burgerinspraak (aangenomen motie) en maatwerk per wijk en type aansluiting; zijn de corona maatregelen een grote bepalende factor die van invloed is op de planning.

Inspraak en maatwerk vereisen nauwkeurigheid en veel nieuwe afstemming, met nieuwe uitdagingen. Klankborden in een video conferentie is toch anders dan om een tafel met zijn allen om een grote wijkkaart met geeltjes.

Avalex heeft zelf capaciteitsproblemen (mede door Corona eerst) en merkt nu dat de inzet van de onderaannemer (Inovim) gelimiteerd is.

Tip!
Goed uitleggen waarom sommige wijken al wel over zijn gegaan op ‘om de week inzamelen van restafval en PMD’ en waarom sommige wijken nog wekelijks restafval inzamelen. Uiteindelijk zijn in Q3 dit jaar alle wijken om.

Uitvoeringskosten gemeente
De uitvoeringskosten verschillen per wijk. Het risico op een overschrijding nihil is. De uitgaven in 2020 zijn ruim binnen het budget.  

Ledigingsproblemen
Het niet tijdig ledigen en daarmee een toename van dumping van afval naast verzamelcontainers, leidde tot imagoproblemen bij HNI. De tijdig ledigen via vulsensor heeft een deel van dit probleem oplost. De focus komt nu te liggen op aanpak illegale dump, dit is een gedragsprobleem.

Beleid
Het contract met verwerker Twence stopt per 31 december 2021. Vanaf 1 januari 2022 is HVC de nieuwe afvalverwerker. Nieuwe technieken bij afvalverwerkers, zoals na-scheiden van PMD, en voortschrijdend inzicht kunnen leiden tot aanpassing van het afvalbeleid. Dit maakt dat de uitrol van HNI tussentijds kan worden bijgesteld. Mocht dit spelen, dan is het belangrijk hier op tijd, dus ruim van tevoren over te communiceren.